Điều gì ẩn chứa đằng sau hình ảnh chiếc bít tất?

Bít tất liên quan mật thiết đến một phạm-trù, ờm, ừ, gọi phạm-trù thì hơi to, là một chủ-đề vậy, trong Harry Potter, tạm gọi là Những Thứ Không Như Bạn Thấy. Chiếc bít tất chỉ là một thứ đồ may mặc giản dị, thậm chí hơi mắc cười, tuy cần thiết nhưng không có gì đặc biệt và là món quà Giáng sinh tẻ nhạt nhất người ta có thể tặng nhau. Thế mà cô Rowling không những khai thác tất cả những giá trị của nó mà còn xây dựng chiếc bít tất trở nên thật giàu hình ảnh.

Ngay từ những hình ảnh đầu tiên về Harry (không tính cái đoạn cậu được đưa tới đặt trước cửa nhà số 4 đường Privet Drive), cậu chàng đang “tìm kiếm đôi bít tất” (PS - Ch.2) và búng một con nhện khỏi chiếc bít tất cậu tìm thấy, hình ảnh thể hiện sự thờ ơ hờ hững của nhà Dursley. Đối lập với hình ảnh trên là việc bà Dursley “rối lên với mấy chiếc bít tất của ông nhà” (CoS - Ch.4) và “giặt tất cả mớ tất [của ổng]” (GoF - Ch.10). Tại Trang Trại Hang Sóc, chúng ta có thể thấy rõ không khí gia đình trong đoạn: “Bà Weasley hớt hải lao vô hòng kiếm mấy chiếc vớ và bút lông thay thế, còn mọi người thì đụng nhau liên hồi trên cầu thang, trong bộ dạng lếch thếch đồ ngủ với một chặp bánh mì nướng trên tay” (CoS - Ch.5) - ừ thì, bà Weasley có thể đang trong trạng thái vô cùng tệ lậu, nhưng tôi cá là Harry thực sự “yêu” cái khoảnh khắc này - đó chính là cái không khí mà cậu đã bị đánh cắp suốt tuổi thơ. Rõ như ban ngày, một đôi tất sạch sẽ chính là hình ảnh ẩn dụ cho tình yêu thương gia đình.

Chúng ta đã được nhắc trước về việc mấy chiếc vớ sẽ đóng vai trò quan trọng hơn ở phần sau của bộ truyện, khi thầy Dumbledore nói rằng thầy nhìn thấy chính thầy “đang nắm chặt một đôi tất len dày” khi nhìn vô Tấm Gương Ảo Ảnh - là thứ mà khi nhìn vào, người ta có thể thấy “những ước muốn sâu thẳm nhất, kín đáo nhất trong tiềm thức của họ.” Thầy Dumbledore cũng đã đưa ra câu nhận xét đầy ý tứ: “Thầy không bao giờ có đủ bít tất... Một mùa Giáng sinh nữa lại trôi qua mà thầy chẳng được nhận một đôi nào. Mọi người cứ chỉ chăm chăm tặng sách với vở.”

Khi Dobby xuất hiện trong câu chuyện, bít tất trở thành một vật cực kỳ quan trọng: “Dobby chỉ có thể được tự do nếu người chủ của Dobby ban cho Dobby quần áo, thưa cậu. Gia đình chủ nhân rất cẩn thận để không có gì dù chỉ là một chiếc bít tất được trao cho Dobby, thưa cậu, vì như thế sẽ đồng nghĩa với việc Dobby được phép rời khỏi ngôi nhà của họ vĩnh viễn” (CoS - Ch.10). Khi Harry lừa Lucius làm cái việc trên, chúng ta thấy Dobby “nắm chặt chiếc bít tất kinh tởm, nhầy nhụa của Harry và nhìn ngắm nó như một báu vật vô giá” (CoS - Ch.18). Và dĩ nhiên, chiếc bít tất có giá trị đúng như thế.

Kể từ đó, Dobby trở thành một dạng kiểu nam-châm-hút-tất, khi tất cả những đôi bít tất không được chủ nhân của nó cần đến cuối cùng đều tới bộ sưu tập của Dobby. “Chiếc bít tất tự do” từ tay của Harry qua ông Malfoy tới Dobby. Những đôi bít tất khác cũng trải qua một hành trình tương tự. Đôi tất cũ rích của dượng Vernon cũng có một hành trình khá thú vị, bắt đầu từ việc là “món quà tởm nhất gia đình Dursley từng tặng nó [trước vụ dì Marge]” (PoA - Ch.2). Gia đình Dursley hẳn là rất nghề trong việc tặng quà, không những tặng tất, mà còn là tất cũ (rích)! Harry đã phải thốt lên rằng “Tôi sẽ không bao giờ xỏ chân vô mấy chiếc bít tất đó kể cả có cần” (PoA - Ch.11), thể hiện thái độ của cậu tới tất cả những thứ đồ đạc dính dáng đến nhà Dursley. Tất cả những gì Harry cần là sự tự do - Dobby dường như sẽ cho Harry cái thứ đó sau khi Harry cho Dobby điều tương tự? Harry cuối cùng dùng mấy chiếc bít tất đó để bọc cái Ống Kính Mách Lẻo.

Vào buổi sáng ngày lễ Giáng sinh, Harry tặng đôi bít tất của dượng Vernon đó (lúc đó đã hôi mù, ố vàng và thủng lỗ chỗ) cho Dobby trong một khung cảnh trang trọng và đầy không khí bít tất nhất trong cả bộ truyện (GF - Ch.23). Cùng lúc đó, Ron cũng tặng Dobby một đôi bít tất màu tím được mẹ tặng mà cậu không khoái và Dobby đã xúc động rớt nước mắt mà thốt ra lời cảm ơn đầy trân trọng:

“...nhưng Dobby đã không dè cậu [Ron] còn có một tâm hồn hào phóng, cao quý, vị tha…”
“Chỉ là vớ thôi mà,” Ron nói, dù tai có chút ửng đỏ.

Và giờ chúng ta có mấy đôi bít tất Molly-Ron-Dobby và Vernon-Harry-Dobby từng vô giá trị, giờ đây trở nên vô giá, trong một khung cảnh tràn đầy tình yêu thương và niềm hân hoan. Món quà Giáng sinh tẻ nhạt nhất giờ đây trở nên ý nghĩa nhất. Có thể thầy Dumbledore đã thấy thầy nắm chặt một đôi bít tất len dày khi nhìn vào Tấm gương Ảo ảnh thiệt. Suy cho cùng, thầy không bao giờ nói dối.

Dobby sau đó tặng Harry một đôi bít tất, một chiếc đỏ thêu cây chổi bay, còn chiếc xanh lá thêu hình trái Snitch mà chính tay Dobby thêu sau khi mua len bằng số tiền mà đời gia tinh tự do kiếm được. Thử so sánh món quà có suy nghĩ và cá tính riêng này của Dobby với những đôi vớ mà Harry và Ron đã tặng theo kiểu ứng phó vào-phút-bù-giờ xem. Dobby biết điều họ chưa biết. Có gì đảm bảo rằng đôi bít tất này sẽ xuất hiện trở lại sau này với sức mạnh phép thuật mạnh mẽ được “thêu” vào đó? Có phải chính đôi bít tất này là thứ mà thầy Dumbledore nhìn thấy trong Gương?

Trong, ờ..., ghi chú cuối cùng, Harry quyết định sẽ mua cho Dobby “một đôi tất mỗi ngày” (GoF - Ch.26) để cảm ơn việc con gia tinh đã giúp Harry trong cuộc thi Tam Pháp Thuật, và thực tế là, do công lao vô cùng lớn của Dobby nên Harry đã mua hẳn vài đôi (GoF - Ch.27). Ron đã giúp Harry chọn tất, trong đó có cả “một đôi có cả sao xẹt vàng lẫn bạc mà khi bốc mùi thì chúng kêu lên eng éc”. Chiếc bít tất bình thường giờ xứng đáng với sự đối đãi như cái cách mà trước đây chỉ dành cho những cuốn sách trong câu chuyện.

Cuối cùng thì, bít tất tượng trưng cho cái gì? Yêu thương? Tự do? Hay sự cứu chuộc? Dù là gì đi chăng nữa, có một điều bạn chắc chắn được, đó chính là: Bít tất là thứ Không Như Bạn Thấy.

Trên đây là bản dịch tiếng Việt của bài luận Everything You've Always Wanted To Know About Socks của tác giả Morag Traynor. Bài luận được đăng trên trang HP-Lexicon năm 2001 (tức là khi mới chỉ có đến tập Chiếc Cốc Lửa), và được xem như một trong những bài luận được tìm đọc và chia sẻ nhiều nhất của chuyên trang về Harry Potter rất uy tín này.

Chú thích viết tắt:

PS: Philosopher's Stone — Hòn đá Phù thủy (HP1)
Cos: Chamber of Secrets — Phòng chứa Bí mật (HP2)
PoA: Prisoner of the Azkaban — Tù nhân ngục Azkaban (HP3)
GoF: Goblet of Fire — Chiếc Cốc Lửa (HP4)
Ch.: Chapter — Chương

Do trước đây có một số bạn không hiểu những chữ viết tắt này nên cứ khăng khăng đòi bọn tớ dịch tắt ra cho tương ứng, nhưng khi tớ nhìn HĐPT, PCBM, TNNA, CCL cũng không thấy quen mắt lắm nên tớ xin phép để nguyên như bản gốc.

Art gốc của mneomosyne @ DeviantArt và Freepik